انتظار

«حکیمه خاتون» دختر امام جواد علیه السلام، از ثقات محدثان و یکی از راویان حدیث ولادت حضرت مهدی علیه السلام است. ولادت و نشأت او در خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام بوده است. علوم اسلام را از ائمه هدی علیهم السلام کسب فیض نموده و از جمله زنانی است که احادیثی به نقل از ایشان در کتاب‌های معتبر حدیثی شیعه آمده است. او اخبار بسیاری را در مورد ازدواج امام حسن عسکری علیه السلام با نرجس خاتون و ولادت امام حجة بن الحسن علیه السلام نقل کرده است:
کلینی به نقل از محمد بن یحیی به سند معتبر خویش متصل به حکیمه عمه پدر حضرت مهدی علیه السلام می‌نویسد:
«وی در شب نیمه شعبان هنگام ولادت حضرت صاحب الامر حاضر بوده است.»
(ر.ک: الکافی، ج 1، ص 330، ح 3؛ کتاب الغیبة، ص 234، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 424.)
شیخ صدوق رحمه الله به نقل از محمد بن الحسن بن الولید به سند معتبر خود متصل به حکیمه دختر حضرت جواد علیه السلام می‌نویسد:
«حضرت ابو محمد الحسن العسکری در شب نیمه شعبان مرا طلبید و فرمود:
عمه امشب افطار مهمان ما هستی؛ چون در این شب باری تعالی حجّت خود را ظاهر خواهد کرد که حجّت او بر اهل زمین خواهد بود. حکیمه می‌گوید:
پرسیدم:
مادرش کیست؟
امام علیه السلام فرمود:
نرگس.
عرض کردم:
خدا مرا فدایت کند، در او اثری از حاملگی نیست.
فرمود:
چرا.
سپس نقل می‌کند که هنگام طلوع فجر نوزادی از او به دنیا آمد.»
(کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 424، ح 1؛ ر.ک: کتاب الغیبة، ص 234، ح 204.)
شیخ صدوق رحمه الله به سند معتبر خود از احمد بن ابراهیم نقل کند:
«من در سال 262 ق بر حکیمه دختر حضرت جواد علیه السلام وارد گشتم. او از پشت پرده با من سخن می‌گفت؛ از امامان سؤال نمودم، او یکی پس از دیگری آنان را بر شمرد تا اینکه به حضرت صاحب الزّمان علیه السلام رسید. من پرسیدم:
این فرزند در کجا است؟
پاسخ داد:
مستور است. من گفتم:
پس شیعیان به کجا رجوع کنند؟
فرمود:
به مادر امام حسن عسکری علیه السلام که مشهور به «جده» است. من گفتم:
آیا به کسی اقتدا کنیم که به زن وصیت کرده است؟
حکیمه پاسخ داد:
این مطلب همانا مانند اقتدا به ابی عبداللّه الحسین علیه السلام است که در صحرای کربلا به خواهرش زینب وصیت نمود.»
(کمال‌الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 501.)
حکیمه از زنان برجسته خاندان ائمه هدی علیهم السلام است که محضر چهار امام علیه السلام را درک نمود و محرم اسرار اهل بیت نبوّت علیهم السلام بود.
امام علیه السلام و مادرش نرگس در منزل او پنهان بود. وی در سال 274 ق وفات یافت و در پایین پای امام حسن عسکری به خاک سپرده شد.

انتظار سازنده، تحرک بخش و تعهد آور، همان انتظار راستینی است که در روایات از آن به عنوان «با فضیلت‌ترین عبادت» یاد شده است. از آیات و روایات استفاده می‌شود که ظهور حضرت مهدی علیه السلام، حلقه‌ای است از حلقه‌های مبارزه اهل حق و اهل باطل که به پیروزی اهل حق منتهی می‌شود. سهیم بودن یک فرد در این سعادت، موقوف به این است که آن فرد، عملاً در گروه اهل حق باشد. شهید مطهری رحمه الله می‌نویسد:
«در روایات اسلامی، سخن از گروهی زبده است که به محض ظهور امام علیه السلام به آن حضرت می‌پیوندند. بدیهی است که این گروه ابتدا به ساکن خلق نمی‌شوند و به قول معروف از پای بوته هیزم سبز نمی‌شوند بلکه] معلوم می‌شود در عین اشاعه و رواج ظلم و فساد، زمینه‌هایی عالی وجود دارد که چنین گروه زبده را پرورش می‌دهد.
این خود می‌رساند که نه تنها حق و حقیقت به صفر نرسیده است؛ بلکه فرضاً اگر اهل حق از نظر کمیت قابل توجه نباشد، از نظر کیفیت ارزنده‌ترین اهل ایمانند و در ردیف یاران سیدالشهداء علیه السلام.»
(قیام و انقلاب مهدی علیه السلام، ص 56.)

شهر «البَیْتُ المُقَدَّس» یا «بَیتُ المَقدِس» یا «قُدس.»

این شهر در غرب آسیا و شمال خاورمیانه، در فلسطین واقع شده است. اوّلین قبله مسلمین است. قداست این شهر بسیار است. آن را پیامبران بنا کرده‌اند داوود علیه السلام و سلیمان علیه السلام در این شهر حشمت داشتند.
(ر.ک: الکافی، ج 8، ص 144، ح 114؛ التهذیب، ج 6، ص 107 و 22.)
خداوند در همین جا زکریا علیه السلام را به یحیی علیه السلام بشارت داد. جبال و طیر را در بیت المقدس برای داوود علیه السلام مسخر ساخت.
(ر.ک: بحارالانوار، ج 14، ص 72.)
هاجر از کوثا به بیت المقدس هجرت کرد. موسی علیه السلام در اینجا به نور رب العزة نگریست و در همین جا با خداوند تکلم کرد.
(ر.ک: مستدرک الوسایل، ح 10، ص 324.)
مریم عذرا در بیت المقدس وفات یافت عیسی بن مریم در همین جا به دنیا آمد و عروج کرد. حضرت محمد علیه السلام مدت‌ها رو به بیت المقدس نماز می‌گزارد
(الکافی، ج 3، ص 286.) و اسرای آن حضرت به اینجا و معراج آن حضرت از همین جا بود.
(اسراء (17)، آیه 1.)
بالاخره در اینجا حضرت مسیح نازل شده و در نماز به حضرت مهدی علیه السلام اقتدا خواهد کرد.
(ر.ک: منتخب الاثر، فصل 84، ح 13.)
ابن بطریق در «العُمْده» به نقل از ثعلبی در تفسیرش چگونگی نزول حضرت عیسی بن مریم علیها السلام را این گونه توصیف کرده است:
«… یَنزِلُ عیسَی بْنُ مَرْیَمَ علی ثَنْیةٍ مِنَ الاَرْضِ المُقدَّسَةِ یُقالُ لَها أثبنی و عَلَیهِ مِمْصَرَتانِ و شَعرُ رَأسِهِ دَهینٌ وَ بِیَدِهِ حِرْبَةٌ وَ هِیَ الَّتی یَقْتُلُ بِها الدَّجَّالَ فَیَأتِی بَیْتَ المَقْدِسَ وَ النَّاسُ فِی صَلاةِ العَصْرِ وَ الاِمامُ یَؤُمُّ بِهِمْ …»
(ابن بطریق، العمدة، ص 430، ح 901.)
(حضرت عیسی بن مریم علیه السلام بر بخشی از سرزمین مقدس - که به آن «اثبنی» گویند - فرود می‌آید؛ در حالی که دو لباس بر تن دارد و موهای خویش را روغن مالی کرده است به دست خود حربه‌ای دارد که به وسیله آن دجّال را می‌کشد. پس به معنای بیت المقدس می‌آید، در حالی که مردم در نماز عصر هستند و امام بر آنان امامت می‌کند …»
امام علی علیه السلام از «بیت المقدس» در آستانه ظهور به عنوان بهترین جاها یاد کرده، فرموده است:
«… خَیرُ المَسَاکِنِ یَومَئِذٍ بَیْتُ المَقْدِسِ و لَیَأتِیَنَّ عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَتَمَنّی اَحَدُهُم اَنَّهُ مِنْ سُکّانِهِ.»
(کمال‌الدین و تمام النعمة، ج 2، باب 47، ح 1.)
(بهترین جاها در آن روز بیت المقدس باشد و بر مردم زمانی در آید که هر کدامشان آرزو کنند که از ساکنان آنجا باشند.»

«بیت» در لغت به معنای خانه و «حمد» به معنای ستایش و ثنا است.

این واژه در برخی روایات مهدویّت به کار رفته و از آن به عنوان جایگاهی مربوط به حضرت مهدی علیه السلام یاد شده است. مفضل گوید:
شنیدم امام صادق علیه السلام فرمود:
«اِنَّ لِصَاحِبِ هَذا الاَمْرِ بَیتاً یُقَالُ لَهُ بَیْتُ الحَمْدِ فِیهِ سِراجٌ یَزهَرُ مُنذُ وُلِدَ اِلَی یَوْمَ یَقُومُ بِالسَّیفِ لا یُطْفَأ»
(الغیبة، ص 239، ح 31.)
(همانا صاحب این امر را خانه‌ای است که بدان «بیت الحمد» گویند. در آن چراغی است که روشنی می‌بخشد و از آن هنگام که صاحب الامر زاده شده تا روزی که با شمشیر قیام کند، خاموش نخواهد شد.» اگرچه به روشنی جایگاه این خانه و چگونگی روشنایی بخشی چراغ آن، بیان نشده است؛ ولی احتمال می‌رود مقصود یک معنای کنایی باشد که با ولادت آخرین حجّت الهی، چراغ هدایت بشر با فروغی هر چه بیشتر به پرتو افشانی پرداخته و زمین را از نور وجود خود آکنده ساخته است.
این روایت با همین مضمون از امام باقر علیه السلام نیز نقل شده است.
(کتاب الغیبة، ص 467، ح 483.)
گفتنی است این واژه در منابع اهل سنّت نیز آمده است؛ ولی به معنای خانه‌ای است که در بهشت ساخته می‌شود.
(ر.ک: تفسیر قرطبی، ج 2، ص 177؛ تفسیر ابن کثیر، ج 1، ص 199؛ سنن ترمذی، ج 3، ص 341؛ مسند احمد، ج 4، ص 415.)

واژه «بقیه»؛ یعنی، باز مانده و پاینده و آنچه از چیزی باقی گذاشته شود و آن مصدری است که به جای اسم فاعل یا اسم مفعول به کار می‌رود. ترکیب «بَقیّةُ اللّه» در قرآن مجید و روایات خاندان عصمت علیهم السلام آمده است. در قرآن فقط یک بار در داستان حضرت شعیب آمده است که پس از آنکه قوم خود را از کم فروشی نهی می‌کند، چنین فرماید:
«بَقیَّتُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنینَ»
(هود(11)، آیه 86.)؛ یعنی، آنچه را که خداوند [در ازای چشم پوشی از منافع نامشروع دنیوی] برایتان باقی می‌گذارد، برای شما بهتر است. در این آیه هر چند مخاطب قوم شعیب هستند و منظور از «بَقیَّةُ اللّه» سود و سرمایه حلال و یا پاداش الهی است؛ ولی هر موجود نافع که از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیّةاللّه» محسوب می‌شود. تمام پیامبران الهی و پیشوایان بزرگ «بَقیّةُ اللّه» اند.
تمام رهبران راستین که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک قوم و ملت باقی می‌ماند، از این نظر «بقیّةاللّه» اند … از آنجا که مهدی موعود علیه السلام آخرین پیشوا و بزرگ‌ترین رهبر انقلابی پس از قیام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است، یکی از روشن‌ترین مصادیق «بَقیَّةُ اللّه» می‌باشد و از دیگران به این لقب شایسته‌تر است؛ بخصوص که تنها باقیمانده بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام است.
در روایات و ادعیه و زیارات متعددی، ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان «بقیةاللّه» توصیف شده‌اند که برای نمونه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. یک بار به دستور هشام بن عبدالملک امام باقر علیه السلام را به شام بردند، موقع مراجعت به مدینه هشام فرمان داد بازارها را بر روی آن حضرت و همراهانش ببندند و از خوراک و آشامیدنی محروم باشند. چون به شهر مدینه رسیدند، مردم درِ شهر را بر رویشان بستند و اصحاب آن حضرت از جهت کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکایت بردند.
امام باقر علیه السلام به بالای کوهی که مشرِف به شهر بود رفت و با صدای بلند فرمود:
«ای اهل شهری که مردمانش ستمگرند!
به خداوند سوگند من بقیةاللّه هستم، خداوند فرمود:
بقیةاللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید.»
(الکافی، ج 1، ص 471، ح 5.)
2. در «زیارت جامعه کبیره» آمده است:
«اَلسَّلامُ عَلَی الاَئِمَةِ … وَ بَقیَّةِ اللَّهِ …»
«سلام بر امامان که … بقیةاللّه هستند.»
(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 609.)
3. در دعای ندبه می‌خوانیم:
«أیْنَ بَقِیَّةُاللَّهِ الَتی لا تَخْلُو مِنَ‌العِتْرَةِ الهادِیَةِ …»
«کجاست آن بقیةاللّه که از عترت هدایتگر بیرون نیست.»
(سید بن طاووس، الاقبال، ص 297.)
4. در حدیثی آمده است:
مردی از امام صادق علیه السلام پرسید:
آیا بر امام قائم علیه السلام می‌توان با عنوان «امیرمؤمنان» سلام کرد؟
فرمود:
«لا ذاکَ اِسْمٌ سَمَّی اللّهُ بِهِ اَمیرَالمؤمِنینَ لَمْ یُسَمَّ بِهِ اَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لا یَتَسَمَّی بِهِ بَعْدَهُ اِلاّ کافِرٌ قُلتُ جُعِلْتُ فِداکَ کَیْفَ یُسَلِّمُ عَلیهِ؟
قال:
یَقُولُونَ السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقیَّةَ اللَّهِ ثُمَّ قَرَأ بَقیَّتُ اللهِ خَیرٌ لَکُم اِنْ کنتُم مُؤمنین.»
«خیر، خداوند این نام را به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز – مگر کافر - این نام به خود نبندد.
راوی گوید:
پرسیدم:
فدایت گردم پس چگونه بر او سلام کنند؟
فرمود:
می‌گویند:
سلام بر تو ای بقیةاللّه.»
(الکافی، ج 1، ص 411، ح 2؛ تفسیر فرات کوفی، ص 249 و 193؛ تفسیر عیاشی، ج 1، ص 276.)
5. و از امام باقر علیه السلام روایت است که فرمود:
«نخستین سخن حضرت مهدی علیه السلام بعد از ظهور این آیه است که می‌خواند:
بقیةاللّه برایتان بهتر است اگر ایمان دارید. آنگاه می‌فرماید:
منم بقیةاللّه و حجّت و خلیفه او در میان شما. در آن زمان هر کس بر آن جناب سلام کند، می‌گوید:
السَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقیَّةَ اللّهِ فِی اَرْضِهِ.»
(کمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ص 330، ح 16.)
6. در روایت است وقتی احمد بن اسحاق بن سعد اشعری محضر امام عسکری علیه السلام شرفیاب شد، درباره جانشین آن حضرت سؤال کرد؛ حضرتش کودکی خردسال همچون قرص ماه به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسید:
آیا نشانه‌ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟
آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح چنین فرمود:
«اَنَا بَقِیَّةُ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَ المُنْتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ فَلا تَطْلُبْ اَثَراً بَعْدَ عَیْنٍ یا احمد بن اِسْحاقَ»
(همان، ج 2، ص 384، ح 1.)
(من بقیةالله بر روی زمین هستم و من منتقم از دشمنان اویم.
ای احمد بن اسحاق!
بعد از دیدن اثری طلب نکن.»