اگر ما به دستورات بیان شده در روایات عمل کنیم، می توانیم نیاز بدنمان را به خواب با ساعات کم تری تأمین کنیم؛ از جمله این که اگر ما قسمت عمده ی خواب خود را قبل از نیمه شب قرار دهیم، بسیار مفیدتر خواهد بود تا این که آن را به بعد از نیمه شب موکول کنیم.
متأسفانه امروزه شرایط زندگی به گونه ای شده است که خواب بیش تر خانواده ها از نیمه شب به بعد است. در زمان پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام و برخی زمان های دیگر که مردم به دستورات اسلام و ائمه علیهم السلام عمل می کردند، برنامه ی هر شب آنها به این صورت بود که اول مغرب نمازشان را به جماعت می خواندند، سپس به منزل رفته و شام می خوردند، مجددا به مسجد برگشته و نماز عشا را می خواندند و آن گاه به منزل رفته و می خوابیدند. البته، امکانات و شرایط زندگی هم به گونه ای بود که به این برنامه کمک می کرد؛ مثلا نبودن برق و تاریکی شب یکی از دلایل زودتر خوابیدن مردم بود.
خواب سرشب علاوه بر این که نیاز عمده ی بدن را تأمین می کند، موجب می شود تا انسان بتواند سحر با نشاط از خواب برخیزد و به عبادت بپردازد. طبیعی است کسی که تا نیمه های شب به تماشای تلویزیون می پردازد، نمی تواند چنین برنامه ای داشته باشد؛ زیرا خستگی و کسلی او حتی مانع از ادای به موقع فریضه ی صبح می گردد.
در گذشته، مسلمانان کمبود خواب خود در شب را با خواب قیلوله در روز جبران می کردند. این خواب که قبل از ظهر و حدود نیم ساعت به طول می انجامید، از سویی، موجب برطرف شدن خستگی کار روزانه می شد و از سوی دیگر، آمادگی لازم را در مسلمانان فراهم می کرد تا با نشاط بیش تری نماز ظهر خود را به جا آورند. این شیوه ی زندگی، به مسلمانان کمک می کرد تا از خوابیدن کم اما به موقع خود، بیش ترین بهره و نشاط لازم را ببرند.
اگر چه امروزه شرایط زندگی نسبت به گذشته تغییر کرده است، اما با برنامه ریزی درست و سعی و تلاش می توانیم از اوقات زندگی خود حداکثر استفاده را ببریم، مثلا نباید وقت خود را صرف تماشای فیلم های بی فایده و یا برنامه های سرگرم کننده ای کنیم که نه به درد دنیای ما می خورد و نه آخرتمان و چه بسا ضرر هم دارند. افرادی که احتیاج به مطالعه دارند، خصوصا طلبه ها که عادت دارند اول شب مطالعه کنند، بهتر است قسمت عمده ی مطالعه ی خود را به آخر شب موکول نمایند. این کار باعث می شود تا اولا، به دلیل بازتر بودن و آمادگی بیش تر ذهن، استفاده ی بیش تری از مطالعه عاید گردد و ثانیا، فرصتی فراهم شود تا انسان به نافله ی شب و قرائت قرآن نیز بپردازد.
نکته دیگر این که صرف کم خوابیدن در شب به تنهایی موضوعیت ندارد، بلکه نحوه ی سپری کردن آن مهم است. هدف از بیدار ماندن، گپ زدن و انجام کارهای لغو و بی فایده و یا خدای ناکرده کشیده شدن به سمت امور مشتبه نیست، بلکه برای پرداختن به عبادت فردی و خودسازی است: و من اللیل فاسجد له و سبحه لیلا طویلا؛ [98] و شب را [در نماز] به سجده ی خدا پرداز و شب دراز را به تسبیح و ستایش او صبح گردان. و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا؛ [99] و بخشی از شب بیدار و متهجد باش و نماز شب که بهره ی افزونی برای تو است به جای آور، باشد که خدایت به مقام محمود (شفاعت) مبعوث گرداند.
از روایات و احادیث چنین برمی آید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در طول شب چندین مرتبه می خوابیدند و بیدار می شدند. مستحب است که مؤمنان بعد از بیدار شدن در نیمه شب، ابتدا چهار رکعت نافله بخوانند و بعد استراحت کنند. مجددا بیدار شوند و چهار رکعت دیگر بخوانند و باز استراحت کنند… البته این برنامه برای کسانی است که بتوانند به خوبی از آن استفاده کنند به گونه ای که به کار و وظایف واجبشان لطمه ای وارد نیاید. کسانی که می خواهند از دقایق عمرشان حداکثر استفاده را ببرند، باید برای کیفیت و تقسیم مطلوب آن نیز برنامه ریزی کنند. اما کسانی که دلشان می خواهند وقتشان را طوری بگذرانند که حتی نفهمند عمرشان چگونه گذشته است، احتیاجی به برنامه ریزی ندارند؛ چرا که شیطان زمینه را به گونه ای فراهم می کند که همواره سرگرمی هایی از قبیل جدول پرکردن، فیلم تماشا کردن، سخن لغو گفتن و… برای آنها مهیا باشد.
برخلاف شب، که مخصوص خودسازی و انجام عبادات فردی است، روز برای عبادات جمعی و فعالیت های اجتماعی از قبیل تحصیل، تدریس، جهاد، کمک به مستمندان و… است. انجام بعضی از مشاغلی که جامعه به آنها نیاز دارد، علاوه بر این که واجب کفایی است، اگر به قصد قربت باشد، بزرگ ترین عبادت است. بنابراین می توان گفت که کارهای اجتماعی بیش تر در روز و کارهای فردی و اموری که پنهانی بودن آنها مطلوب است، بیش تر در شب انجام می شود. یکی از برنامه های شبانه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، حضرت علی علیه السلام و سایر ائمه علیهم السلام رسیدگی به فقرا بود به گونه ای که شناخته نشوند. حال اگر ما از انجام این امور در شب عاجزیم، حداقل می توانیم انفاق سری را جزو برنامه های روزمان قرار دهیم.

نرم افزار اشک قلم