نبود بصیرت عامل دیگری در پدیدار شدن جهل مقدس است. بصیرت یعنی وجود چشمان تیزبین در انسان که بتواند پشت صحنه مسائل پیچیده سیاسی (فرهنگی، اجتماعی و غیره) را به خوبی تشخیص دهد.[1] از سوی خداوند متعال، بصیرت به انسان داده می شود؛« قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ‏ رَبِّكُم‏ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِيَ فَعَلَيْها[2]؛ همانا مايه‏ هاى بصيرت و بينادلى، از پروردگارتان به سوى شما آمد، پس هر كس بينا شود به سود خود شود، و هر كس بر كورى بماند به زيان خود بماند.»[3]

بصیرت عامل بسیار مهمی است که می تواند انسان را از جهل مقدس و لغزیدن در چالشها و موانع بر حذر دارد؛ زیرا «بی‌بصیرتها فریب می‌خورند و در جبهه‌ی باطل قرار می‌گیرند؛ بدون این‌که خود بدانند، همچنان که در جبهه‌ی ابن‌زیاد، کسانی بودند که از فساق و فجار نبودند، ولی از بی‌بصیرتها بودند.»[4]

فقدان بصیرت خطراتی جدی به دنبال دارد: «اگر بصیرت نداشته باشید، دوست را نشناسید، دشمن را نشناسید، یک‌وقت می‌بینید آتش توپخانه‌ی تبلیغات شما و گفت و شنود شما و عمل شما به طرف قسمتی است که آنجا دوستان مجتمعند، نه دشمنان.»[5] بنابراین «عمل به وظیفه تابع تشخیص وظیفه است و تشخیص وظیفه در گرو بصیرت و بینش داشتن و گیج و حیران شدن است. وقتی گرد و غبار فتنه بلند می شود، تشخیص ها کم می شود، افراد جایگزین ملاک ها و معیارها می شوند و شبهه می آفرینند.»[6]

امام علی (علیه السلام) به معاویه اندرز می دهد: «اندرزى آمیخته با سرزنش که از گمراه  کردن مردم بپرهیزد و آنها را به عصر جاهلیّت باز نگرداند و در عاقبت این کار بیندیشد:[7]«وَ أَرْدَيْتَ‏ جِيلًا مِنَ النَّاسِ كَثِيراً- خَدَعْتَهُمْ بِغَيِّكَ وَ أَلْقَيْتَهُمْ فِي مَوْجِ بَحْرِك؛‏[8] ای معاویه گروه زيادى از مردم را به پستى كشاندى و با گمراهى خود آنها رافريب دادى و آنان را در موج درياى خود كه پوشيده از تاريكي ها و دستخوش امواج گمراهي هاست در افكندى، تا اين كه از راه راست دور افتادند و به راه و روش جاهليّت خود بازگشتند، و به حق پشت كردند و به افتخارات و تعصّب خانوادگى خود، تكيه كردند، جز آنهايى كه اهل بينش بودند كه پس از شناخت چهره باطل تو برگشتند و از كمك تو رو بر تافته و به خدا رو آوردند…»[9]

در شرح نهج البلاغه از ابن میثم چنین آمده است: «هشدار به او (معاویه) كه دنيا را چنان كه هست بنگرد، يعنى حقيقت دنيا را بشناسد يا به دنيا با چشم معرفت يعنى ديده بصيرت نگاه كند و از دگرگوني ها و ناپايدارى آن آگاه شود، و بداند كه دنيا براى مقصدى ديگر آفريده شده است تا مقدار و ارزش واقعى آن را بشناسد و آن را در نظر خود مقدمه براى آخرت جلوه دهد.»[10]

بنابراین اگر کسی بصیرت حقیقی نداشته باشد و به صورت سطحی و عامیانه از کنار حوادث بگذرد، نتیجه ی آن، ظاهر شدن بدترین نوع جاهلیت یعنی جهل مقدس است که تبعاتی بسی سنگین دارد. «این بصیرتی که در حوادث لازم است و در روایات نیز تاکید شده است، به معنای این است که انسان در حوادثی که پیرامون او می گذرد و در حوادثی که پیش روی اوست و به او ارتباط پیدا می کند، با تدبر بسنجد و با این سنجش، بصیرت پیدا کند.»[11]

بی تدبیری و عدم بصیرت وقایع اسفباری به همراه دارد که فاعل آن حتی توجیهی برای آن ندارد. چنانچه در سال های گذشته «عبدالمالک ریگی، به کارهایش رنگ و لعاب مذهبی می داد و عملیات هایش را با توجیه دینی برگزار می کرد.»[12] و با این بصیرتی که ناشی از جهالتی مقدس بود، بسیاری از خانواده ها را عزادار و عاقبتی بس دردناک برای خود رقم زد.

رسول خدا (صلی الله علیه و اله) نیز می فرماید: «اذا أرادَ اللّه ُ بعَبدٍ خَيرا فَقَّهَهُ في الدِّينِ، و زَهَّدَهُ في الدُّنيا، و بَصَّرَهُ بعُيوبِ نَفْسِهِ»؛[13] «یعنی هرگاه خدا خیر بنده ای را بخواهد او را فقیه در دین قرار دهد و او را زاهد در دنیا گرداند و او را به عیب های خودش آشنا سازد ظاهرا مراد رسول خدا (صلی الله علیه و اله) از جمله ی اول حدیث این است که هر گاه خدا بخواهد بنده ای را اهل خیر قرار دهد و او را سعادتمند سازد او را دین شناس می کند که دین خود را بشناسد تا آنچه را معتقد است از روی بصیرت و معرفت معتقد باشد و آنچه را انجام می دهد نیز از روی بصیرت و معرفت انجام دهد و نه چیزی را از هوی نفس بر دین خود بیفزاید و نه چیزی را از روی نادانی و کم بصیرتی رها کند.»[14]

[1]. مهدی، محمد طاهری، بصیرت دینی در اندیشه مقام معظم رهبری (حفظه الله)، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال پانزدهم، شماره 56، 1391ش، ص79
[2]. سوره انعام (6)، آیه 104
[3]. محمدرضا، حكيمى، حكيمى، محمد و حكيمى، على، الحياة، ترجمه احمد آرام، جلد1، همان، ص128
[4]. علی، خامنه ای(مدظله العالی)، بیانات در دیدار فرماندهان گردان‌های عاشورا،22/04/1371
[5]. علی، خامنه ای(مدظله العالی)، بیانات در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولی امر، 05/05/1388
[6]. جواد، محدثی، فتنه (درس هایی از نهج البلاغه)، همان، ص 38
[7]. https://ahlolbait.com/article/16439/، 19/10/1400، ساعت 20:23
[8]. ابن ميثم، بحرانى، ترجمه محمدى مقدم و نوايى، ترجمه شرح نهج البلاغه (ابن ميثم)، جلد 5، چاپ اول، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1417ق، ص106، (نامه 32 نهج البلاغه)
[9]. ابن ميثم، بحرانى، ترجمه محمدى مقدم و نوايى، ترجمه شرح نهج البلاغه (ابن ميثم)، جلد5، همان، ص: 107
[10]. همان، ص108
[11]. علی، خامنه ای(مدظله العالی)، بصیرت و استقامت، چاپ دهم، بی جا: مرکز صهبا، 1391ش، ص 14
[12]. سعید، زاهدی، ماضی استمراری: سلفی گری در جهان اسلام از وهابیت تا القاعده، چاپ دوم، تهران: عابد، 1394 ش، ص 159
.[13] ابو القاسم، پاينده، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، چاپ چهارم، تهران: نشر دنیای دانش، 1382ش، ص180
[14]. محمد ابراهیم، آیتی، بررسی تاریخ عاشورا، چاپ اول، قم: نشر اخلاق، 1396ش، ص 308