انتظار

از نکاتی که بسیار قابل دقت است این است که امیرمومنان علیه السلام ظهور و قیام آن حضرت را نزدیک می داند و این بشارت روح تازه، در کالبد خسته دلان دوران غیبت می دمد و باعث می شود رنج دوري از حضرت و فتنه ها و فسادهاي آخر الزمان را با شهد شیرین و یاد ظهور و نزدیک بودن آن تحمل نمایند.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
مَا أَقْرَبَ الْيَوْمَ مِنْ تَبَاشِيرِ غَدٍ يَا قَوْمِ‏ هَذَا إِبَّانُ‏ وُرُودِ كُلِ‏ مَوْعُودٍ وَ دُنُوٌّ مِنْ طَلْعَةِ مَا لَا تَعْرِفُون‏
و چه نزدیک است امروز ما به فردایی که سپیده آن آشکار شده . اي مردم، اینک ما در آستانه تحقق و عده هاي داده شده (براي دوران ظهور) و نزدیکی طلوع آن چیزهاي که بر شما پوشیده و ابهام آمیز است قرار داریم.
——————-
پانویس:
شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج‏9، ص:126

«مضطر» در لغت به معنای کسی است که بیماری، فقر و یا سختی‌های روزگار او را ناگزیر به تضرّع به درگاه خداوند نموده است.
(مجمع البحرین، ج 3، ص 373.)
در برخی روایات از آن به عنوان یکی از القاب حضرت مهدی علیه السلام یاد شده است. در قرآن مجید نیز مورد اشاره قرار گرفته است:
«اَ مَنْ یُجِیبُ المُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُوءَ …»
(نمل (27)، آیه 62.)
(یا کسی که دعای مضطر را اجابت می‌کند و گرفتاری را بر طرف می‌سازد و شما را خلفای زمین قرار می‌دهد.» در برخی از روایات، این آیه تفسیر به حضرت مهدی علیه السلام و قیام ایشان شده است.
امام صادق علیه السلام می‌فرماید:
«این آیه درمورد مهدی از آل محمد صلی الله علیه و آله نازل شده است. به خدا سوگند مضطر اوست؛ هنگامی که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز به جا می‌آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر می‌دارد؛ خداوند دعای او را اجابت می‌کند، ناراحتی‌ها را بر طرف می‌سازد و او را خلیفه روی زمین قرار می‌دهد.»
(تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 94؛ ر.ک: الغیبة، ص 181، ح 30.)
بدون شک منظور از این تفسیر - همان‌گونه که نظایر آن را فراوان دیده‌ایم - منحصر ساختن مفهوم آیه به وجود مبارک حضرت مهدی علیه السلام نیست؛ بلکه آیه معنای گسترده‌ای دارد که یکی از مصداق‌های روشن آن وجود حضرت مهدی علیه السلام است. در آن زمان که همه جا را فساد گرفته، درها بسته می‌شود، کارد به استخوان می‌رسد، بشریت در بن بست سختی قرار می‌گیرد و حالت اضطرار در کل عالم نمایان می‌شود؛ در این هنگام حضرت مهدی علیه السلام در مقدس‌ترین نقطه روی زمین دست به دعا بر می‌دارد و تقاضای کشف سوء می‌کند و خداوند این دعا را سرآغاز انقلاب مقدس جهانی او قرار می‌دهد و به مصداق «یَجْعلکم خلفاء الارض» او و یارانش را جانشینان روی زمین می‌کند.»
(تفسیر نمونه، ج 15، ص 521 و 522.)

«رکن» در لغت به معنای جانب و ناحیه قوی یک چیز است (لسان العرب، ج‌13، ص‌185؛ مجمع البحرین، ح 6، ص 257.) و «مقام» به جایگاهی که قدم در آن قرار می‌گیرد یا جایگاهی که شخص در آنجا می‌ایستد، گفته می‌شود.
(کتاب العین، ج 5، ص 232.)
هر یک از چهار زاویه کعبه را یک «رکن» می‌نامند. هرگاه واژه رکن بدون پسوند به کار رود، مقصود آن رکنی است که «حجرالاسود» در آن هست و مقصود از مقام نیز در اینجا «مقام ابراهیم» علیه السلام است. یکی از نقاط مقدس مسجدالحرام «مقام ابراهیم» علیه السلام است این مقام یکی از شعائر الهی است و خداوند درباره آن می‌فرماید:
«وَاتخذُوا مِنْ مَقامِ اِبراهیمَ مُصَلّی»
(بقره (2)، آیه 125.) و «فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ اِبْراهیم …»
(آل عمران (3)، آیه 97.)
آنجا را بدین جهت مقام ابراهیم گویند که آن حضرت وقتی دیوارهای کعبه را بالا می‌برد، سنگی اختیار کرده بر روی آن می‌ایستاد تا به راحتی دیوار را بالا ببرد. همچنین در روایات آمده است:
حضرت ابراهیم علیه السلام بر روی این سنگ ایستاده و مردم را به حج فرا می‌خواند. گفته شده است:
در این هنگام جای پای حضرت در سنگ فرو رفت که هم اکنون این اثر کاملاً به چشم می‌خورد. اما آنچه در بحث «مهدویّت» مورد نظر بوده و از آن به بزرگی یاد شده «بین رکن و مقام» است. شکی نیست که این مکان دارای ارزشی بسیار والا نزد خداوند است.
ابوحمزه ثمالی می‌گوید:
«امام سجّاد علیه السلام به ما فرمود:
آیا می‌دانید کدامین قسمت از زمین برترین مکان است؟
عرض کردیم:
خداوند و پیامبر و فرزند پیامبر بهتر می‌داند.
سپس فرمود:
«اَمَّا اَفْضَلُ البِقاعِ مَا بَیْنَ الرُّکنِ وَ المَقامِ …»
(من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 245، ح 2313.)
یعنی بهترین مکان‌ها بین رکن و مقام است.»
در روایات «مهدویّت» وقتی سخن از بین رکن و مقام به میان می‌آید، معمولاً مربوط به یکی از موارد ذیل است:
1. محل بیعت با حضرت مهدی علیه السلام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:
«فیهِم مَهدِیُّ اُمَّتی محمد الَّذی یَمْلَأُ الاَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرَاً و اللّهِ اِنّی لَاَعْرِفُ مَنْ یُبایِعُهُ بَیْنَ الرُّکْنِ وَ المَقامِ وَ اَعْرِفُ اَسْماءَ آبائِهِمْ وَ قَبائِلِهِمْ»
(کمال‌الدین و تمام النعمة، ج 1، باب 24، ص 284، ح 37.)
(مهدی امتم در میان ایشان [ائمه] محمد ی است که زمین را از عدل و داد آکنده سازد، همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد. به خدا سوگند من کسانی را که در میان رکن و مقام با او بیعت می‌کنند، می‌شناسم و اسامی پدران و قبایلشان را نیز می‌دانم.» در برخی از آثار اهل سنّت نیز از «بین رکن و مقام» به عنوان جایگاه بیعت حضرت مهدی علیه السلام با یارانش سخن گفته شده است.
(ر.ک: المصنف، الصنعانی، ج 11، ص 271؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج 8، ص 609؛ معجم‌الکبیر، الطبرانی، ح 23، ص 296؛ کنزالعمال، ج 11، ص 125، ح 30932، ج 14، ص 265، ح 38668؛ درالمنثور، سیوطی، ج 5، ص 241.)
2. محل کشته شدن نفس زکیّه و رخداد یکی از نشانه‌های حتمی ظهور امام باقر علیه السلام پس از بیان پاره‌ای از نشانه‌های ظهور، در ادامه فرمود:
«… وَ قُتِلَ غلامٌ مِن آل محمد صلی الله علیه و آله بَینَ الرُّکنِ وَ المَقامِ، اِسْمُهُ محمد بنُ الحَسَنِ - النَّفسُ الزَّکِیَةِ - …»
(کمال‌الدین و تمام النعمة، ج 1، ص 330، باب 32، ح 16.)
(و جوانی از آل محمد که نامش محمد بن حسن - یا نفس زکیّه - است، بین رکن و مقام کشته شود …»

«طوی» در لغت به معنای پیچیدن و در نوردیدن است و برخی از مشتقات آن (چون «طایه)» به سرزمین هموار و صخره‌های بزرگ در ریگزارهای پهناور گفته می‌شود.
(احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج 3، ص 430.) «ذی طوی» در یک فرسخی مکه و در داخل حرم قرار دارد و از آنجا خانه‌های مکه دیده می‌شود.
(مجمع البحرین، ج 1، ص 279.)
در برخی روایات از آن به عنوان جایگاه حضرت مهدی علیه السلام در دوران غیبت یاد شده است. عیاشی به سند خود از عبد الاعلی حلبی آورده است:
حضرت ابو جعفر امام باقر علیه السلام فرمود:
«به ناچار صاحب این امر را در یکی از این دره‌ها غیبتی خواهد بود [و] با دست خود به سوی ذی طوی اشاره فرمود.»
(الغیبة، ص 264، ح 30.)
و در بعضی دیگر از روایات آمده است:
حضرت قبل از ظهور و در آستانه قیام در ذی طوی به سر می‌برد.
امام باقر علیه السلام می‌فرماید:
«قائم علیه السلام آن روز (ظهور) را در «ذی طوی» در حال انتظار با 313 نفر به تعداد اهل بدر، به سر می‌برد، تا پشتش را به حجرالاسود تکیه داده پرچم بر افراشته را به اهتزاز در آورد.»
(همان، ص 448.)
و امام صادق علیه السلام نیز در این رابطه می‌فرماید:
«گویی قائم علیه السلام را با چشم خود می‌بینم که با پاهای برهنه در «ذی طوی» سر پا ایستاده؛ همانند حضرت موسی علیه السلام نگران و منتظر است که به مقام [ابراهیم] بیاید و دعوت خود را اعلام نماید.»
(بحارالانوار، ج 52، ص 385.)
در فرازی از دعای ندبه می‌خوانیم:
«ای کاش می‌دانستم که در کجا مسکن گزیده‌ای؟
یا کدامین سرزمین تو را در آغوش کشیده؟
آیا در کوه رضوی هستی؟
یا در ذی طوی؟» آنچه گفتنی است اینکه:
«ارتباط آن حضرت با این دو مکان، مانند ارتباط ایشان با سایر اماکن مقدس و متبرکه دیگر است که پرستش و عبادت خدا در آن اماکن فضیلت دارد؛ مثل مسجدالحرام، مسجد مدینه طیبه، مشهد حسینی، مسجد کوفه و مسجد سهله، معلوم شده است حضرت در این مکان‌ها رفت و آمد دارند و این دو مکان را نیز به واسطه همین دو خصوصیت در دعای ندبه نام می‌برند؛ کوه رضوی نیز یکی از مقامات آن حضرت و اماکنی است که گاهی به آنجا تشریف می‌بردند.
(کتاب الغیبة، ص 103، فروغ ولایت در دعای ندبه، ص 40.)

«کميت اسدي مي گويد: به خدمت امام باقر عليه‌السلام شرفياب شدم و عرض کردم اشعاري در حق شما خاندان سروده ام اجازه مي فرماييد در خدمت شما بخوانم، اجازه فرمودند و من ابياتي چند خواندم، امام عليه‌السلام گريه کردند و آقا زاده ي بزرگوارشان امام جعفر صادق عليه‌السلام نيز گريستند و صداي گريه از پشت پرده نيز بلند شد… امام عليه‌السلام دست مرا گرفت و گفت: خدايا کميت را بيامرز، گناهان گذشته و آينده اش را ببخش. هنگامي که به اين بيت رسيدم:-چه وقت حق شما آشکار خواهد شد؟!-چه وقت مهدي شما قيام خواهد کرد؟!امام باقر عليه‌السلام فرمود: ان شاءالله به زودي، به زودي. سپس فرمود: اي ابا المستهل! قائم ما نهمين فرزند امام حسين است. زيرا امام بعد از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دوازده تن مي باشند. دوازدهمين آنها قائم آنهاست.پرسيدم: اين دوازده تن کيانند؟ فرمود: علي بن ابي طالب، بعد او حسن و حسين، بعد از حسين، علي بن الحسين و من. آنگاه دست مبارکشان را بر شانه ي امام صادق نهادند و فرمودند: بعد از من، او. گفتم: بعد از او کيست؟ فرمود: پسرش موسي، سپس پسرش علي، آنگاه پسرش محمد، سپس پسرش علي، آنگاه پسرش حسن، که او پدر همان قائم است که جهان را پر از عدالت مي کند و قلب شيعيان ما را روشن مي کند. پرسيدم: کي خروج مي کند؟ فرمود: اين پرسش را از رسول اکرم صلي الله عليه و آله نمودند، فرمود:-«انما مثله کمثل الساعة لا تأتيکم الا بغتة».-«مثل او چون مثل رستاخيز است، جز به طور ناگهاني نيايد».

کفاية الاثر/ ص249